рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди
рдкрд░िрдЪрдп (Introduction)
рднाрд░рдд рдоें рдЕंрдЧ्рд░рдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдкрд╣рд▓ी рд▓реЬाрдИ рд╕рди 1857 рдИрд╕्рд╡ी рдоें рд▓реЬा рдЧрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдЕंрдЧ्рд░рдЬों рдоें рдмौрдЦрд▓ाрд╣рдЯ рдкैрджा рд╣ो рдЧрдпी рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдпे рд╕рдордЭрддे рджेрд░ рдирд╣ी рд▓рдЧी рдХि рдЕрдЧрд░ рднाрд░рддिрдпों рдкрд░ рдХреЬे рдХाрдиूрди рдирд╣ी рд▓рдЧाрдпा рдЧрдпा рддो рд╡े рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдлिрд░ рд╕े рдРрд╕े рдЖंрджोрд▓рди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рднाрд░рддीрдпों рдкрд░ рдХреЬे рдХाрдиूрди рд▓рдЧा рджिрдП। рдзीрд░े рдзीрд░े рд╡рдХ्рдд рдЧुрдЬрд░рддा рдЧрдпा। рднाрд░рддीрдп рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡ंрдд्рд░рддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рджृреЭрд╕ंрдХрд▓्рдк рдеे рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХे рд╕ाрде рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рдЬрди्рдо рд╕рди 1885 рдоें рдП рдУ рд╣ूрдПрдо рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ुрдЖ। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рдЕंрдЧ्рд░рдЬों рд╕े рднाрд░рдд рдХो рдЖреЫाрдж рдХрд░рд╡ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмреЬे рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдЬрд░ुрд░рдд рдеी рдкрд░ рдЕрдкрдиे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рд╕рдлрд▓рддा рдкूрд░्рд╡рдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рдордЬрдмूрдд рд╣ोрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрд╡рдХрддा рдеी рдЗрд╕рд▓िрдП рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рджेрд╢ рдХे рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡ी , рдпुрд╡ा , рдХिрд╕ाрди рдЖрджि рдХो рдЕрдкрдиे рджрд▓ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рд╕рди 1917 рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдХे рднाрд░рдд рд▓ौрдЯ рдЖрдиे рд╕े рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рд╕ंрдЬीрд╡рдиी рдмूрдЯी рдоिрд▓ рдЧрдпी। рдЧांрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдмреЬी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкुрд░े рджेрд╢ рднрд░ рд╕े рд▓ोрдЧ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕े рдЬुреЬे рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдоांрдЧ рдХो рдЕंрдЧ्рд░рдЬों рдХे рд╕ाрдордиे рдпुрдж्рдз рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд░рдЦा। рдЕंрдЧ्рд░рдЬों рдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рдЪिंрддा рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЖрдиेрд╡ाрд▓ी рдоुрд╕ीрдмрддों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмिрд▓рдХुрд▓ рднी рдЕंрджाреЫा рдирд╣ी рдеा рдХ्рдпोंрдХि 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рд╡े рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рджрдмा рджिрдП рдеे , рд▓ेрдХिрди рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдЧांрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╢рдХ्рддि рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░ी। 1917 рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдХे рднाрд░рдд рд▓ौрдЯ рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡ंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рддेрдЬ рд╣ुрдЖ рдЬिрдирдоे рд╕рди 1920 рдИрд╕्рд╡ी рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди , рд╕рди 1930 рдХा рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдФрд░ рджांрдбी рдоाрд░्рдЪ , 1942 рдИрд╕्рд╡ी рдХा рднाрд░рдд рдЫोрдбो рдЖंрджोрд▓рди рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рдФрд░ рдЕंрддрддः рднाрд░рдд 15 рдЕрдЧрд╕्рдд 1947 рдХो рдЖреЫाрдж рд╣ो рдЧрдпा।
1857 рдХा рд╕ैрдиिрдХ рд╡िрдж्рд░ोрд╣
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдХрдИ рдХाрд░рдг рдЬिрдо्рдоेрд╡ाрд░ рдеे рдЬिрдирдоे рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХे рдбॉрдХ्рдЯ्рд░िрди рдСреЮ рд▓ैрдк्рд╕ (рд░ाрдЬ्рдп рд╣реЬрдк рдиीрддि), рднाрд░рддिрдпों рд╕िрдкाрд╣िрдпों рд╕े рднेрджрднाрд╡ рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौреЫी рдиे рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╣реЬрдк рдХी рдиीрддि рд╕े рдЕрдиेрдХ рд░िрдпाрд╕рдд рдкрд░ рдХрдм्реЫा рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा рдЬिрд╕рдоे рд╕ाрддाрд░ा (1858 ), рд╕рдо्рдмрд▓рдкुрд░ (1849 ), рдЭाँрд╕ी (1853 ), рдиाрдЧрдкुрд░ (1854 ) рдФрд░ рдЕрд╡рдз (1856 ) рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рдбрд▓рд╣ौреЫी рдХे рдЗрд╕ рдиीрддि рд╕े рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиाрдЦुрд╢ рдеे рдФрд░ рдпрд╣ी рдиाрд░ाрдЬрдЧी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдмрдиा।
1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдХрдИ рдХाрд░рдг рдЬिрдо्рдоेрд╡ाрд░ рдеे рдЬिрдирдоे рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौрдЬी рдХे рдбॉрдХ्рдЯ्рд░िрди рдСреЮ рд▓ैрдк्рд╕ (рд░ाрдЬ्рдп рд╣реЬрдк рдиीрддि), рднाрд░рддिрдпों рд╕िрдкाрд╣िрдпों рд╕े рднेрджрднाрд╡ рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рд▓ाрд░्рдб рдбрд▓рд╣ौреЫी рдиे рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╣реЬрдк рдХी рдиीрддि рд╕े рдЕрдиेрдХ рд░िрдпाрд╕рдд рдкрд░ рдХрдм्реЫा рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा рдЬिрд╕рдоे рд╕ाрддाрд░ा (1858 ), рд╕рдо्рдмрд▓рдкुрд░ (1849 ), рдЭाँрд╕ी (1853 ), рдиाрдЧрдкुрд░ (1854 ) рдФрд░ рдЕрд╡рдз (1856 ) рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। рдбрд▓рд╣ौреЫी рдХे рдЗрд╕ рдиीрддि рд╕े рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиाрдЦुрд╢ рдеे рдФрд░ рдпрд╣ी рдиाрд░ाрдЬрдЧी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдмрдиा।
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рд░рдХाрд░ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдкрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдмрд╣ुрдд рднेрджрднाрд╡ рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХो рдХो рд╕ेрдиा рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рдкрдж рдкрд░ рдирд╣ी рд░рдЦा рдЬाрддा рдеा рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд╡ेрддрди рдХрдо рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдЪрд▓рддे рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХ рдорди рд╣ी рдорди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдеे рдЬो рд╕рди 1857 рдоें рд╕рд╣ी рд╕рдордп рдЖрдиे рдкрд░ рд╡े рдЦुрд▓рдХрд░ рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рдХूрдж рдкреЬे।
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдирдлीрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдПрд▓рдлिрдПрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдХा рдХाрд░рддूрд╕ рдЪрд░्рдмीрджाрд░ рд╣ोрддा рдеा рдЬिрд╕рдоे рдЧाрдп рдФрд░ рд╕ूрдЕрд░ рдХी рдЪрд░्рдмी рд▓рдЧी рд╣ोрддी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХो рдХी рдзाрд░्рдоिрдХ рднाрд╡рдиाрд╡ों рдХो рдаेрд╕ рдкрд╣ुंрдЪी। рдХ्рдпोрдХि рдЧाрдп рд╣िрди्рджुрдУ рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рд╕ूрдЕрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиो рдХे рд▓िрдП рдкрд╡िрдд्рд░ рдеा। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмेрд╣рд░ाрдордкुрд░ рдмैрд░рдХ рдоें 26 реЮрд░рд╡рд░ी 1857 рдХो 19 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी рдХे рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рдПрдирдлीрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдЪрд▓ाрдиे рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп 19 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी рдХा рдХрдоांрдбिंрдЧ рдЕрдлрд╕рд░ рдХाрд░्рдирд░ рдоिрдЪेрд▓ рдеा।
рдЗрд╕рдХे рдмाрдж 24 рдоाрд░्рдЪ 1857 рдХो 34 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी (рдмैрд░рдХрдкुрд░ , рдХोрд▓рдХाрддा) рдХे рд╕िрдкाрд╣ी рдоंрдЧрд▓ рдкाрдг्рдбेрдп рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ीрдиिрдпрд░ рдЕрдлрд╕рд░ рд▓ेрдл्рдЯिрдиेंрдЯ рдмौрдЧ рдХो рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдШाрдпрд▓ рдХрд░ рджिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЙрд╕े рдлांрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा। рдЗрди рджोрдиों рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдмाрдж рдоेрд░рда рдФрд░ рд▓рдЦрдирдК рдоें рднी рд╕ैрдиिрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЖрджेрд╢ рдоाрдирдиे рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдП।
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддा
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддा рдеे:-
1. рдиाрдиा рд╕ाрд╣рдм рдФрд░ рддाрдд्рдпा рдЯोрдкे (рдХाрдирдкुрд░ )
2. рд╡ीрд░ рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ (рдЖрд░ा, рдмिрд╣ाрд░ )
3. рд╣рдЬрд░рдд рдорд╣рд▓ (рд▓рдЦрдирдК )
4. рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рддृрддीрдп (рджिрд▓्рд▓ी ) рдЖрджि।
1857 рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдПрдХ рдЕрд╕рдлрд▓ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд▓ोрдЧ рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ुрдП рдЬिрд╕рд╕े рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдХुрдЪрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рд╕ाреЮ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХी рдЙрд╕ рд╕рдордп рднाрд░рддिрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрддा рдХा рдЖрднाрд╡ рдеा। рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдмाрдж рднाрд░рддिрдпों рдХे рдорди рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрддा рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдзीрд░े рдзीрд░े рд╡рдХ्рдд рдмीрддрддा рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рдХ्рдд рдХे рд╕ाрде рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЖрдЬाрджी рдХी рднूрдЦ рдмреЭрддी рдЧрдпी। рдзीрд░े рдзीрд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рд╢рдХ्рддिрдпां рд╕ंрдЧрдаिрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рдЬिрд╕рдХा рдЙрджрд╣ाрд░рдг рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде рдмрдирд░्рдЬी рддрдеा рдЖрдиंрджрдоोрд╣рди рдмोрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдЗंрдбिрдпрди рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди (1876 ) рдеा। рдлिрд░ рд╕рди 1885 рдоें рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рдЧрдарди рд╣ुрдЖ।
рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдИ рдоाрдпрдиों рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд░рдЦрддा рд╣ै। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рджिрдиों рдоें рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдХрдИ рдоुрдж्рджो рдкрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдУрд░ рд╕े рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рддрдеा рджाрджाрднाрдИ рдиैрд░ोрдЬी рдиे 1906 рдИ. рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдоांрдЧ рдХी।
рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╡िрдХाрд╕
рднाрд░рддिрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рддि рдЪेрддрдиा рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдХрдаोрд░ рд░рд╡ैрдп рдХे рдЪрд▓рддे рднाрд░рддीрдп рд╣िंрд╕ा рдЕрдкрдиाрдиे рдкрд░ рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рдЧрдП। 1892 рдИ. рдХा рдЗंрдбिрдпрди рдХौंрд╕िрд▓ рдПрдХ्рдЯ рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрджрд╣ाрд░рдг рд╣ै। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рднाрд░рдд рдоें рджрдордирдХाрд░ी рдиीрддि рдкрд░ рдЙрддाрд░ू рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рдЙрд╕рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХो рдЕрдкрд░ाрдз рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा рдХाрдиूрди (1898), рдк्рд░ेрд╖ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдкрд░ рд░ोрдХ (1904) рдЬैрд╕े рджрдордирдХाрд░ी рдХाрдиूрди рд▓ाрдЧु рдХिрдпे। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдкрд░ рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬा। рдзीрд░े рдзीрд░े рднाрд░рддिрдпों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╢рди рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдХा рднाрд╡ рдкैрджा рдХिрдпा рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХो рдФрд░ рдмреЭाрд╡ा рдоिрд▓ा। рдпрд╣ी рд╡рдЬрд╣ рдеा рдХी рдмрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд░рддिрдпों рдХा рдЬрди्рдорд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рдпрд╣ рдХोрдИ рдЙрдкрд╣ाрд░ рдирд╣ी рдЬो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд▓ेрдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг
рдмंрдЧाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди (1905 ) рдХो рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдЙрдд्рдкрддि рдХा рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдХाрд░рди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджिрдпों рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдеा рдЬैрд╕े рдХी рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдиे рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा , рди्рдпूреЫीрд▓ैंрдб рдЬैрд╕े рджेрд╢ो рдХो рджे рд░рдЦा рдеा।
1909 рдХा рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзाрд░ рдХाрдиूрди
1909 рдХे рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзрд░ рдХाрдиूрди рдХो рдлुрдЯ рдбाрд▓ो рдФрд░ рд╢ाрд╕рди рдХी рдиीрддि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХा рдордХрд╕рдж рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдзाрдирдкрд░िрд╖рджो рдХो рдФрд░ рд╕рд╢рдХ्рдд рдФрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдХрд░рдиा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдЧैрд░ рднाрд░рддिрдпों рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे рдФрд░ рднाрд░рдд рдоें рдЙрднрд░рддा рд╣ुрдЖ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд░ोрдХ рдЬा рд╕рдХे।
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рд╕рдордЭौрддा (1916 )
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓рдЦрдирдК рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди (1916) рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдмीрдЪ рд╣िрди्рджुрдУं рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХрддा рдмрд╣ाрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕рдордЭौрддा рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕рдордЭौрддे рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрджेрд╢рдп рд╣िрди्рджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдЖрдо рд╣рд▓ рдиिрдХрд▓рдиा рдФрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡ंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдкрд░ рдЬोрд░ рджेрдиा рдеा।
рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдЖंрджोрд▓рди
1916 рдФрд░ 1917 рдХे рджौрд░ाрди рджो рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा рдЧрдпा। рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1916 рдоें рдкрд╣рд▓ा рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдФрд░ рдПрдиी рд╡ेрд╕ेрди्рдЯ рдиे рджिрд╕ंрдмрд░ 1916 рдоें рджूрд╕рд░ा рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдердкрдиा рдХी। рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░ेрд░рдгा рдЖрдпрд░рд▓ैंрдб рдХे рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рд╕े рдЖрдпा рдеा।
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी (1869 рд╕े 1948 )
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХा рдЬрди्рдо рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдкोрд░рдмрди्рджрд░ рдоें рд╕рди 02 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1869 рдИ. рдХो рд╣ुрдЖ рдеा। 1893 рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд╕ाрдЙрде рдЕрдл्рд░ीрдХा рдЧрдП рдеे рд╡рд╣ां рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдЗрдпों рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдкрд░। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рд╕िрд╡िрд▓ рдбिрд╕рдУрдмेрдбिрдПंрдЯ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╕рди 1909 рдоें рд▓िрдпो рд▓ोрдЯрд╕्рдЯॉрдп рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдпे। Kingdom of God is within you рд▓िрдпो рдЯॉрд▓рд╕्рдЯॉрдп рдХिрд╕ рд░рдЪрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЧांрдзीрдЬी рдХाрдлी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдбрд░рдмрди рдХे рдиिрдХрдЯ рдлीрдиिрдХ्рд╕ рдлाрд░्рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рднाрд░рдд рд▓ौрдЯрддे рд╕рдордп рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рдоें рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рдХैंрд╕рд░ -рдП -рд╣िрди्рдж рдХी рдЙрдкाрдзि рд╕े рдирд╡ाрдЬा рдЧрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рднाрд░рдд рд▓ौрдЯрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж рдоें рд╕ाрдмрд░рдорддी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдПрдХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдЖрд╢्рд░рдо рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж 1917 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЪंрдкाрд░рдг рдоें рдФрд░ 1918 рдоें рдЦेреЬा (рдЧुрдЬрд░ाрдд ) рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдХे рд╣реШ рдоें рдЖंрджोрд▓рди рдХिрдпा।
19 рдоाрд░्рдЪ 1919 рдИ. рдХा рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ , 13 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1919 рдХा рдЬрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХांрдб рдФрд░ 19 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1919 рдХा рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдЗрдд्рдпाрджि рдиे рдЧांрдзीрдЬी рдХो рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рдиे 01 рдЕрдЧрд╕्рдд 1920 рдХो рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рд▓ेрдХिрди 05 реЮрд░рд╡рд░ी 1922 рдХे рдЧोрд░рдЦрдкुрд░ рдХे рдЪौрд░ी рдЪौрд░ा рдХांрдб рд╕े рдЧांрдзीрдЬी рдмрд╣ुрдд рдиाрд░ाрдЬ рд╣ुрдП рдФрд░ рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдпा। рдЗрд╕ी рдХांрдб рдХे рдЪрд▓рддे рдЧांрдзीрдЬी рдХो 13 рдоाрд░्рдЪ 1922 рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рдФрд░ 06 рд╕ाрд▓ рдХी рд╕рдЬा рд╕ुрдиाрдИ рдЧрдпी рд▓ेрдХिрди реЩрд░ाрдм рд╕्рд╡рд╕्рде्рдп рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें 1924 рдоें рд░िрд╣ा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। 1924 рдИ. рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдмेрд▓рдЧाрдо рдЕрдзिрд╡ेрд╢рдо् рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдП। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди 03 реЮрд░рд╡рд░ी 1928 рдХो рднाрд░рдд рдЖрдпा। рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХो рд╡ाрдЗрдЯ рдоैрди рдХрдоीрд╢рди рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХा рдХोрдИ рднी рд╕рджрд╕्рдп рднाрд░рддीрдп рдирд╣ी рдеा। рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХा рдЬрдордХрд░ рд╡िрд░ोрдз рд╣ुрдЖ। рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП 30 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1928 рдХो рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдШाрдпрд▓ рд╣ो рдЧрдП рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдпी। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдп рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рдорди рдоें рдЬ्рд╡ाрд▓ा рдлूрдЯрдиे рд▓рдЧी рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें 17 рджिрд╕ंрдмрд░ 1928 рдХो рд▓ाрд╣ौрд░ рдоें рд╕ॉрди्рдбрд░्рд╕ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдмाрдд рдпрд╣ीं рдирд╣ी рд░ुрдХी рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдмुрдХрдЯेрд╢्рд╡рд░ рджрдд्рдд рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдиे рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕ेрдл्рдЯी рдмिрд▓ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें 08 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1929 рдХो рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрд╕्рд╕ेрдо्рдм्рд▓ी рдоें рдмрдо рдлेрдХा। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдЪрд▓рддे рджोрдиों рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЧिрд░реЮ्рддाрд░ी рдХे рдШрдЯрдиा рд╕े рднाрд░рддीрдп рдФрд░ рднреЬрдХ рдЧрдП рдФрд░ рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ुрдк рдЧांрдзीрдЬी рдиे 1930 рдоें рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा।
рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди
рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдЧ्рдпाрд░рд╣ рд╕ूрдд्рд░ी рдоांрдЧ рдХी рдЗрд╕ рдоांрдЧ рдоें рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдирд╣ी рдеा। рдпे рдоांрдЧ рдХिрд╕ाрдиो , рдЖрдо рдЬрдирддा рдФрд░ рдмुрдЬुрд░्рдЧो рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рдеे рд▓ेрдХिрди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдХрд░рдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЧांрдзीрдЬी рдмрд╣ुрдд рдХ्рд╖ुрдм्рдж рд╣ुрдП рдФрд░ 12 рдоाрд░्рдЪ 1930 рдХो рджांрдбी рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рдЕрдкрдиे 79 рд╕рдорд░्рдердХों рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдмрд░рдорддी рд╕े рджांрдбी рдХी рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू рдХी (рдХрд░ीрдм 320 рдХिрдоी ) рдФрд░ реи4 рджिрдиों рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рджांрдбी рдкрд╣ुंрдЪрдХрд░ 06 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1930 рдХो рдирдордХ рдХाрдиूрди рддोрдбा। рдпрд╣ рдпाрдд्рд░ा рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдЗрддрдиा рдоाрдпрдиे рд░рдЦрддा рд╣ै рдХी рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕े рдиे рджांрдбी рдпाрдд्рд░ा рдХी рддुрд▓рдиा рдиेрдкोрд▓िрдпрди рдХा рдПрд▓्рдмा рд╕े рдкेрд░िрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕े рдХिрдпा рдеा।
рдЗрди рд╕рднी рдШрдЯрдиाрдУं рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдмрд╣ुрдд рдЪिंрддिрдд рд╣ोрдХрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рд╕рдордЭौрддे рдХे рд▓िрдП рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рддрд░рдл рд╕े рддेрдЬ рдмрд╣ाрджुрд░ рд╕рдк्рд░ू рдФрд░ рдбॉ рдЬрдпрдХрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдП рдФрд░ рд╕рдордЭौрддा рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ी рд╕рдордЭौрддे рдХिрдП рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧांрдзी -рдЗрд░рд╡िрди рдкैрдХ्рдЯ рдоाрд░्рдЪ 1931 рдоें рд╣ुрдЖ рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзी рдЗрд░рд╡िрди рдкैрдХ्рдЯ рдХो рджिрд▓्рд▓ी рд╕рдордЭौрддा рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди (12 рдирд╡ंрдмрд░ 1930 рд╕े 19 рдЬрдирд╡рд░ी резрепрейрез ) рд╕ंрдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕рд░ рдЬॉрди рд╕ाрдЗрдорди рдеे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд▓ेрдмрд░ рдкाрд░्рдЯी рдХे рдоैрдХрдбोрдиाрд▓्рдб рдеे। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж 23 рдоाрд░्рдЪ 1931 рдХो рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдФрд░ рдмुрдХрдЯेрд╢्рд╡рд░ рджрдд्рдд рдХो рдлांрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा рдЧрдпा।
рджूрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 01 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1931 рд╕े 11 рджिрд╕ंрдмрд░ 1931 рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЗрд╕рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рддрд░рдл рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдлिрд░ рд╕े рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ 07 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1934 рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
рддृрддीрдпा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдирд╡ंрдмрд░ 1932 рдоें рд╣ुрдЖ।
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдоें рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдШрдЯрдиाрдПँ
рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдлांрд╕ी рдФрд░ рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдмाрдж рдХрдИ рдиेрддा рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдЧांрдзीрдЬी рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиाрд░ाрдЬ рдеे। рдЗрд╕ी рдХे рдЪрд▓рддे 1934 рдИ. рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕ोрд╕рд▓िрд╕्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ुрдИ। рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рднी рдЧांрдзीрдЬी рд╕े рдмрд╣ुрдд рдиाрд░ाрдЬ рдеे рдФрд░ 1939 рдоें рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдкрдЯ्рдЯाрднि рд╕ीрддाрд░рдоैрдпा рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдП। рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे 01 рдордИ 1939 рдХो рдлॉрд░рд╡рд░्рдб рдм्рд▓ॉрдХ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди 1940 рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоांрдЧ рдХी। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╡рд░्рдзा рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди 1942 рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдХो рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдиाрд░ा рдеा --- рдХрд░ो рдпा рдорд░ो। рдХрд░ो рдпा рдорд░ो рдХा рдиाрд░ा реЪांрдзी рдЬी рдиे рджिрдпा рдеा।
рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди (рдЕрдЧрд╕्рдд рдХ्рд░ांрддि 1942 )
рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдШोрд╖рдгा 08 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдХो рд╣ुрдЖ рдФрд░ 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдЗрддрдиा рднрдпाрд╡рд╣ рдеा рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╣ाрд▓рдд рдкрддрд▓ी рд╣ो рдЧрдпी। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд рдЦो рджेрдиे рдХा рдбрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХ्рдпूंрдХि
1939 рдИ. рдоें рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрд░ोрдзिрдпों рд╕े рд▓реЬрддे рд╣ुрдП рдмिрд▓рдХुрд▓ рдкрд░ेрд╢ाрди рдеी рдФрд░ рдЙрд╕े рднाрд░рдд рд╕े рдХोрдИ рд╕рдорд░्рдерди рд╣ाрд╕िрд▓ рдирд╣ी рд╣ो рдкा рд░рд╣ा рдеा। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕्рдЯैрдлрд░्рдб рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди (1942) рдХो рднाрд░рдд рднेрдЬा рдЬिрд╕рд╕े рдХी рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиिрддिрдХ рджрд▓ों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ो рд╕рдХे рдФрд░ рдм्рд░िрдЯेрди рдкूрд░ी рдордЬрдмूрддी рд╕े рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд▓реЬ рд╕рдХे। рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдиे рднाрд░рдд рдФрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╕ाрдордиे рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд░рдЦा рдХी рдж्рд╡िрддीрдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдоें рдЕрдЧрд░ рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╕ाрде рджे рддो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рдд рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ рджेंрдЧे рд▓ेрдХिрди рднाрд░рдд рд╕рд╣рдордд рдирд╣ी рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा।
1945 рдоें рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЧрдпा рд▓ेрдХिрди рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рд╣ाрд▓рдд рдмрд╣ुрдд рд╣ी реЩрд░ाрдм рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕े рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдмрдЪा рдкाрдиा рдоुрд╕्рдХिрд▓ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдХрд░рдиे рдХे рдЗрд░ाрджे рд╕े рдХैрдмिрдиेрдЯ рдоिрд╢рди рдХो 1946 рдИ. рдоें рднाрд░рдд рднेрдЬा। рдЕंрддрддः рднाрд░рдд 15 рдЕрдЧрд╕्рдд 1947 рдХो рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдЖрдЬाрдж рд╣ो рдЧрдпा।
рднाрд░ीрддрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиाрд░ा
1. рдЬрдп рд╣िрди्рдж --------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
2. рдХрд░ рдордд рджो ---------- рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓
3. рджिрд▓्рд▓ी рдЪрд▓ो ---------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
4 рдЗंрдХрд▓ाрдм рдЬिंрджाрдмाрдж ---------- рднрдЧрдд рд╕िंрд╣
5 рдХрд░ो рдпा рдорд░ो ------- рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी
6. рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп ----------- рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
7 рдЖрд░ाрдо рд╣рд░ाрдо рд╣ै ----------- рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
8 рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рд╡ाрдж рдХा рдиाрд╢ рд╣ो ------------------- Bhagat singh
9 рддुрдо рдоुрдЭे рдЦूрди рджो рдоै рддुрдЭे рдЖрдЬाрджी рджूंрдЧा ----------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
10 рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рд╣рдоाрд░ा рдЬрди्рдо рд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै ----------рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
резрез. рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рд╡ाрдкрд╕ рдЬाрдУ ------------------- Lala lajpat rai
12. рд╕рд░рдлрд░ोрд╕ी рдХी рддрдорди्рдиा рдЕрдм рд╣рдоाрд░े рджिрд▓ рдоें рд╣ै -------рд░ाрдо рдк्рд░рд╕ाрдж рдмिрд╕्рдоिрд▓
13 рд╣ु рд▓ीрд╡्рд╕ рдЗрдл рдЗंрдбिрдпा рдбाрдЗрдЬ рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
14 рд╕ाрд░े рдЬрд╣ाँ рд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рд╣рдоाрд░ा --------------- Iqbal
рдк्рд░рдоुрдЦ рдХिрд╕ाрди рдЖंрджोрд▓рди
рдЦेреЬा рдЖंрджोрд▓рди (1918 ) -- рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдЦेреЬा рдЬिрд▓े рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕ुрдЦा рдкреЬ рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЦेреЬा рдХे рдХिрд╕ाрди рдЧांрдзीрдЬी рддрдеा рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХрд░ рдирд╣ी рджेрдиे рдХा рдЕрднिрдпाрди рдЪрд▓ाрдпा।
рдмाрд░рджोрд▓ी рдЖंрджोрд▓рди (1928 ) -- рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा 1927 рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдмाрд░рджोрд▓ी рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдкрд░ рдХрд░ рдмреЭा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ी рдХे рдЪрд▓рддे рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдХिрд╕ाрди рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा। рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдмाрдж рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХो рд╕рд░рджाрд░ рдХी рдЙрдкाрдзि рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдпी।
рдмंрдЧाрд▓ рдХा рдиिрд▓ рдЖंрджोрд▓рди - рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдХे рд╢ोрд╕рди рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдеा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди 1859 -60 рдоें рдЪрд▓ा। рдорд╢рд╣ूрд░ рдиाрдЯрдХрдХाрд░ рджीрдирдмंрдзु рдоिрдд्рд░ рдХे рдиाрдЯрдХ "рдиिрд▓ рджрд░्рдкрдг " рдоें рдЗрд╕े рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕ाрд░ांрд╢ (Summary)
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдмрд╣ुрд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рдк्рд░рд╢्рдиोрдд्рддрд░ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг
рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдирдлीрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиा 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдПрд▓рдлिрдПрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдХा рдХाрд░рддूрд╕ рдЪрд░्рдмीрджाрд░ рд╣ोрддा рдеा рдЬिрд╕рдоे рдЧाрдп рдФрд░ рд╕ूрдЕрд░ рдХी рдЪрд░्рдмी рд▓рдЧी рд╣ोрддी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рд╕ैрдиिрдХो рдХी рдзाрд░्рдоिрдХ рднाрд╡рдиाрд╡ों рдХो рдаेрд╕ рдкрд╣ुंрдЪी। рдХ्рдпोрдХि рдЧाрдп рд╣िрди्рджुрдУ рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рд╕ूрдЕрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиो рдХे рд▓िрдП рдкрд╡िрдд्рд░ рдеा। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмेрд╣рд░ाрдордкुрд░ рдмैрд░рдХ рдоें 26 реЮрд░рд╡рд░ी 1857 рдХो 19 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी рдХे рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рдПрдирдлीрд▓्рдб рд░ाрдЗрдлрд▓ рдЪрд▓ाрдиे рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕ рд╕рдордп 19 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी рдХा рдХрдоांрдбिंрдЧ рдЕрдлрд╕рд░ рдХाрд░्рдирд░ рдоिрдЪेрд▓ рдеा।
рдЗрд╕рдХे рдмाрдж 24 рдоाрд░्рдЪ 1857 рдХो 34 рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी (рдмैрд░рдХрдкुрд░ , рдХोрд▓рдХाрддा) рдХे рд╕िрдкाрд╣ी рдоंрдЧрд▓ рдкाрдг्рдбेрдп рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ीрдиिрдпрд░ рдЕрдлрд╕рд░ рд▓ेрдл्рдЯिрдиेंрдЯ рдмौрдЧ рдХो рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдШाрдпрд▓ рдХрд░ рджिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЙрд╕े рдлांрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा। рдЗрди рджोрдиों рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдмाрдж рдоेрд░рда рдФрд░ рд▓рдЦрдирдК рдоें рднी рд╕ैрдиिрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЖрджेрд╢ рдоाрдирдиे рд╕े рдЗंрдХाрд░ рдХрд░ рджिрдП।
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддा
1857 рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдк्рд░рдоुрдЦ рдиेрддा рдеे:-
1. рдиाрдиा рд╕ाрд╣рдм рдФрд░ рддाрдд्рдпा рдЯोрдкे (рдХाрдирдкुрд░ )
2. рд╡ीрд░ рдХुंрд╡рд░ рд╕िंрд╣ (рдЖрд░ा, рдмिрд╣ाрд░ )
3. рд╣рдЬрд░рдд рдорд╣рд▓ (рд▓рдЦрдирдК )
4. рдмрд╣ाрджुрд░ рд╢ाрд╣ рддृрддीрдп (рджिрд▓्рд▓ी ) рдЖрджि।
1857 рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдПрдХ рдЕрд╕рдлрд▓ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдоें рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд▓ोрдЧ рд╢ाрдоिрд▓ рдирд╣ीं рд╣ुрдП рдЬिрд╕рд╕े рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдХुрдЪрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рд╕ाреЮ рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХी рдЙрд╕ рд╕рдордп рднाрд░рддिрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрддा рдХा рдЖрднाрд╡ рдеा। рдЗрд╕ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХे рдмाрдж рднाрд░рддिрдпों рдХे рдорди рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджिрддा рдХा рдЙрджрдп рд╣ुрдЖ। рдзीрд░े рдзीрд░े рд╡рдХ्рдд рдмीрддрддा рдЧрдпा рдФрд░ рд╡рдХ्рдд рдХे рд╕ाрде рднाрд░рддीрдпों рдоें рдЖрдЬाрджी рдХी рднूрдЦ рдмреЭрддी рдЧрдпी। рдзीрд░े рдзीрд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рд╢рдХ्рддिрдпां рд╕ंрдЧрдаिрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рдЬिрд╕рдХा рдЙрджрд╣ाрд░рдг рд╕ुрд░ेрди्рдж्рд░ рдиाрде рдмрдирд░्рдЬी рддрдеा рдЖрдиंрджрдоोрд╣рди рдмोрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдЗंрдбिрдпрди рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди (1876 ) рдеा। рдлिрд░ рд╕рди 1885 рдоें рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рдЧрдарди рд╣ुрдЖ।
рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдИ рдоाрдпрдиों рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд░рдЦрддा рд╣ै। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рджिрдиों рдоें рд╣ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕рдиे рдХрдИ рдоुрдж्рджो рдкрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдУрд░ рд╕े рдЧोрдкाрд▓ рдХृрд╖्рдг рдЧोрдЦрд▓े рддрдеा рджाрджाрднाрдИ рдиैрд░ोрдЬी рдиे 1906 рдИ. рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХी рдоांрдЧ рдХी।
рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╡िрдХाрд╕
рднाрд░рддिрдпों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рддि рдЪेрддрдиा рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдХрдаोрд░ рд░рд╡ैрдп рдХे рдЪрд▓рддे рднाрд░рддीрдп рд╣िंрд╕ा рдЕрдкрдиाрдиे рдкрд░ рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рдЧрдП। 1892 рдИ. рдХा рдЗंрдбिрдпрди рдХौंрд╕िрд▓ рдПрдХ्рдЯ рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрджрд╣ाрд░рдг рд╣ै। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рднाрд░рдд рдоें рджрдордирдХाрд░ी рдиीрддि рдкрд░ рдЙрддाрд░ू рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рдЙрд╕рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдХो рдЕрдкрд░ाрдз рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा рдХाрдиूрди (1898), рдк्рд░ेрд╖ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдкрд░ рд░ोрдХ (1904) рдЬैрд╕े рджрдордирдХाрд░ी рдХाрдиूрди рд▓ाрдЧु рдХिрдпे। рдЗрд╕рд╕े рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдкрд░ рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬा। рдзीрд░े рдзीрд░े рднाрд░рддिрдпों рдоें рд╕्рд╡рд╢ाрд╢рди рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдХा рднाрд╡ рдкैрджा рдХिрдпा рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХो рдФрд░ рдмреЭाрд╡ा рдоिрд▓ा। рдпрд╣ी рд╡рдЬрд╣ рдеा рдХी рдмрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрд░рддिрдпों рдХा рдЬрди्рдорд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рдпрд╣ рдХोрдИ рдЙрдкрд╣ाрд░ рдирд╣ी рдЬो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд▓ेрдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा।
рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдХा рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рдХाрд░рдг
рдмंрдЧाрд▓ рд╡िрднाрдЬрди (1905 ) рдХो рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрдж рдЙрдд्рдкрддि рдХा рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдХाрд░рди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдЧ्рд░рд╡ाрджिрдпों рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдеा рдЬैрд╕े рдХी рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдиे рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा , рди्рдпूреЫीрд▓ैंрдб рдЬैрд╕े рджेрд╢ो рдХो рджे рд░рдЦा рдеा।
1909 рдХा рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзाрд░ рдХाрдиूрди
1909 рдХे рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзрд░ рдХाрдиूрди рдХो рдлुрдЯ рдбाрд▓ो рдФрд░ рд╢ाрд╕рди рдХी рдиीрддि рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдПрдХ्рдЯ рдХा рдордХрд╕рдж рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╡िрдзाрдирдкрд░िрд╖рджो рдХो рдФрд░ рд╕рд╢рдХ्рдд рдФрд░ рд╡िрд╕्рддृрдд рдХрд░рдиा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдЧैрд░ рднाрд░рддिрдпों рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे рдФрд░ рднाрд░рдд рдоें рдЙрднрд░рддा рд╣ुрдЖ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рд░ोрдХ рдЬा рд╕рдХे।
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рд╕рдордЭौрддा (1916 )
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓рдЦрдирдК рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди (1916) рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдмीрдЪ рд╣िрди्рджुрдУं рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдмीрдЪ рдПрдХрддा рдмрд╣ाрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕рдордЭौрддा рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рд╕рдордЭौрддे рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрджेрд╢рдп рд╣िрди्рджू рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдЖрдо рд╣рд▓ рдиिрдХрд▓рдиा рдФрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡ंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдкрд░ рдЬोрд░ рджेрдиा рдеा।
рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдЖंрджोрд▓рди
1916 рдФрд░ 1917 рдХे рджौрд░ाрди рджो рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा рдЧрдпा। рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1916 рдоें рдкрд╣рд▓ा рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдФрд░ рдПрдиी рд╡ेрд╕ेрди्рдЯ рдиे рджिрд╕ंрдмрд░ 1916 рдоें рджूрд╕рд░ा рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдердкрдиा рдХी। рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдк्рд░ेрд░рдгा рдЖрдпрд░рд▓ैंрдб рдХे рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рд╕े рдЖрдпा рдеा।
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी (1869 рд╕े 1948 )
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХा рдЬрди्рдо рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдкोрд░рдмрди्рджрд░ рдоें рд╕рди 02 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1869 рдИ. рдХो рд╣ुрдЖ рдеा। 1893 рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд╕ाрдЙрде рдЕрдл्рд░ीрдХा рдЧрдП рдеे рд╡рд╣ां рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдЗрдпों рдХे рдЕрдиुрд░ोрдз рдкрд░। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рд╕िрд╡िрд▓ рдбिрд╕рдУрдмेрдбिрдПंрдЯ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдХрд░ рд╕рди 1909 рдоें рд▓िрдпो рд▓ोрдЯрд╕्рдЯॉрдп рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдпे। Kingdom of God is within you рд▓िрдпो рдЯॉрд▓рд╕्рдЯॉрдп рдХिрд╕ рд░рдЪрдиा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЧांрдзीрдЬी рдХाрдлी рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдП। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдбрд░рдмрди рдХे рдиिрдХрдЯ рдлीрдиिрдХ्рд╕ рдлाрд░्рдо рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рднाрд░рдд рд▓ौрдЯрддे рд╕рдордп рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рдоें рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рдХैंрд╕рд░ -рдП -рд╣िрди्рдж рдХी рдЙрдкाрдзि рд╕े рдирд╡ाрдЬा рдЧрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рднाрд░рдд рд▓ौрдЯрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж рдоें рд╕ाрдмрд░рдорддी рдирджी рдХे рдХिрдиाрд░े рдПрдХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдЖрд╢्рд░рдо рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж 1917 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЪंрдкाрд░рдг рдоें рдФрд░ 1918 рдоें рдЦेреЬा (рдЧुрдЬрд░ाрдд ) рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдХे рд╣реШ рдоें рдЖंрджोрд▓рди рдХिрдпा।
19 рдоाрд░्рдЪ 1919 рдИ. рдХा рд░ॉрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ , 13 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1919 рдХा рдЬрд▓िрдпाँрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХांрдб рдФрд░ 19 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1919 рдХा рдЦिрд▓ाрдлрдд рдЖंрджोрд▓рди рдЗрдд्рдпाрджि рдиे рдЧांрдзीрдЬी рдХो рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рдиे 01 рдЕрдЧрд╕्рдд 1920 рдХो рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рд▓ेрдХिрди 05 реЮрд░рд╡рд░ी 1922 рдХे рдЧोрд░рдЦрдкुрд░ рдХे рдЪौрд░ी рдЪौрд░ा рдХांрдб рд╕े рдЧांрдзीрдЬी рдмрд╣ुрдд рдиाрд░ाрдЬ рд╣ुрдП рдФрд░ рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рд▓िрдпा। рдЗрд╕ी рдХांрдб рдХे рдЪрд▓рддे рдЧांрдзीрдЬी рдХो 13 рдоाрд░्рдЪ 1922 рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рдФрд░ 06 рд╕ाрд▓ рдХी рд╕рдЬा рд╕ुрдиाрдИ рдЧрдпी рд▓ेрдХिрди реЩрд░ाрдм рд╕्рд╡рд╕्рде्рдп рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें 1924 рдоें рд░िрд╣ा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। 1924 рдИ. рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдмेрд▓рдЧाрдо рдЕрдзिрд╡ेрд╢рдо् рдоें рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдП। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди 03 реЮрд░рд╡рд░ी 1928 рдХो рднाрд░рдд рдЖрдпा। рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХो рд╡ाрдЗрдЯ рдоैрди рдХрдоीрд╢рди рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХा рдХोрдИ рднी рд╕рджрд╕्рдп рднाрд░рддीрдп рдирд╣ी рдеा। рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХा рдЬрдордХрд░ рд╡िрд░ोрдз рд╣ुрдЖ। рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП 30 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1928 рдХो рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдШाрдпрд▓ рд╣ो рдЧрдП рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдпी। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдп рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░िрдпों рдХे рдорди рдоें рдЬ्рд╡ाрд▓ा рдлूрдЯрдиे рд▓рдЧी рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें 17 рджिрд╕ंрдмрд░ 1928 рдХो рд▓ाрд╣ौрд░ рдоें рд╕ॉрди्рдбрд░्рд╕ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рд▓ेрдХिрди рдмाрдд рдпрд╣ीं рдирд╣ी рд░ुрдХी рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдмुрдХрдЯेрд╢्рд╡рд░ рджрдд्рдд рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдиे рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕ेрдл्рдЯी рдмिрд▓ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें 08 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1929 рдХो рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрд╕्рд╕ेрдо्рдм्рд▓ी рдоें рдмрдо рдлेрдХा। рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХे рдЪрд▓рддे рджोрдиों рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЧिрд░реЮ्рддाрд░ी рдХे рдШрдЯрдиा рд╕े рднाрд░рддीрдп рдФрд░ рднреЬрдХ рдЧрдП рдФрд░ рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ुрдк рдЧांрдзीрдЬी рдиे 1930 рдоें рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा।
рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди
рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдЧ्рдпाрд░рд╣ рд╕ूрдд्рд░ी рдоांрдЧ рдХी рдЗрд╕ рдоांрдЧ рдоें рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдирд╣ी рдеा। рдпे рдоांрдЧ рдХिрд╕ाрдиो , рдЖрдо рдЬрдирддा рдФрд░ рдмुрдЬुрд░्рдЧो рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рдеे рд▓ेрдХिрди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдХрд░рдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЧांрдзीрдЬी рдмрд╣ुрдд рдХ्рд╖ुрдм्рдж рд╣ुрдП рдФрд░ 12 рдоाрд░्рдЪ 1930 рдХो рджांрдбी рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рдЕрдкрдиे 79 рд╕рдорд░्рдердХों рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдмрд░рдорддी рд╕े рджांрдбी рдХी рдпाрдд्рд░ा рд╢ुрд░ू рдХी (рдХрд░ीрдм 320 рдХिрдоी ) рдФрд░ реи4 рджिрдиों рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рджांрдбी рдкрд╣ुंрдЪрдХрд░ 06 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1930 рдХो рдирдордХ рдХाрдиूрди рддोрдбा। рдпрд╣ рдпाрдд्рд░ा рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рд▓िрдП рдЗрддрдиा рдоाрдпрдиे рд░рдЦрддा рд╣ै рдХी рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕े рдиे рджांрдбी рдпाрдд्рд░ा рдХी рддुрд▓рдиा рдиेрдкोрд▓िрдпрди рдХा рдПрд▓्рдмा рд╕े рдкेрд░िрд╕ рдпाрдд्рд░ा рд╕े рдХिрдпा рдеा।
рдЗрди рд╕рднी рдШрдЯрдиाрдУं рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдмрд╣ुрдд рдЪिंрддिрдд рд╣ोрдХрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХो рд╕рдордЭौрддे рдХे рд▓िрдП рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рддрд░рдл рд╕े рддेрдЬ рдмрд╣ाрджुрд░ рд╕рдк्рд░ू рдФрд░ рдбॉ рдЬрдпрдХрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдП рдФрд░ рд╕рдордЭौрддा рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ी рд╕рдордЭौрддे рдХिрдП рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЧांрдзी -рдЗрд░рд╡िрди рдкैрдХ्рдЯ рдоाрд░्рдЪ 1931 рдоें рд╣ुрдЖ рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЧांрдзी рдЗрд░рд╡िрди рдкैрдХ्рдЯ рдХो рджिрд▓्рд▓ी рд╕рдордЭौрддा рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди (12 рдирд╡ंрдмрд░ 1930 рд╕े 19 рдЬрдирд╡рд░ी резрепрейрез ) рд╕ंрдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕рд░ рдЬॉрди рд╕ाрдЗрдорди рдеे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдм्рд░िрдЯेрди рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд▓ेрдмрд░ рдкाрд░्рдЯी рдХे рдоैрдХрдбोрдиाрд▓्рдб рдеे। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рддुрд░ंрдд рдмाрдж 23 рдоाрд░्рдЪ 1931 рдХो рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдФрд░ рдмुрдХрдЯेрд╢्рд╡рд░ рджрдд्рдд рдХो рдлांрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा рдЧрдпा।
рджूрд╕рд░ा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 01 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1931 рд╕े 11 рджिрд╕ंрдмрд░ 1931 рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЗрд╕рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рддрд░рдл рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдлिрд░ рд╕े рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ 07 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1934 рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
рддृрддीрдпा рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдирд╡ंрдмрд░ 1932 рдоें рд╣ुрдЖ।
рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдоें рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдШрдЯрдиाрдПँ
рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХे рдлांрд╕ी рдФрд░ рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдЕрд╕рдлрд▓рддा рдХे рдмाрдж рдХрдИ рдиेрддा рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдЧांрдзीрдЬी рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиाрд░ाрдЬ рдеे। рдЗрд╕ी рдХे рдЪрд▓рддे 1934 рдИ. рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕ोрд╕рд▓िрд╕्рдЯ рдкाрд░्рдЯी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ुрдИ। рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рднी рдЧांрдзीрдЬी рд╕े рдмрд╣ुрдд рдиाрд░ाрдЬ рдеे рдФрд░ 1939 рдоें рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдкрдЯ्рдЯाрднि рд╕ीрддाрд░рдоैрдпा рдХो рд╣рд░ाрдХрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЪुрдиे рдЧрдП। рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे 01 рдордИ 1939 рдХो рдлॉрд░рд╡рд░्рдб рдм्рд▓ॉрдХ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди 1940 рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоांрдЧ рдХी। рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╡рд░्рдзा рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди 1942 рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдХो рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдиाрд░ा рдеा --- рдХрд░ो рдпा рдорд░ो। рдХрд░ो рдпा рдорд░ो рдХा рдиाрд░ा реЪांрдзी рдЬी рдиे рджिрдпा рдеा।
рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди (рдЕрдЧрд╕्рдд рдХ्рд░ांрддि 1942 )
рднाрд░рдд рдЫोреЬो рдЖंрджोрд▓рди рдХी рдШोрд╖рдгा 08 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдХो рд╣ुрдЖ рдФрд░ 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдЗрддрдиा рднрдпाрд╡рд╣ рдеा рдХी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рд╣ाрд▓рдд рдкрддрд▓ी рд╣ो рдЧрдпी। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд рдЦो рджेрдиे рдХा рдбрд░ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХ्рдпूंрдХि
1939 рдИ. рдоें рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрд░ोрдзिрдпों рд╕े рд▓реЬрддे рд╣ुрдП рдмिрд▓рдХुрд▓ рдкрд░ेрд╢ाрди рдеी рдФрд░ рдЙрд╕े рднाрд░рдд рд╕े рдХोрдИ рд╕рдорд░्рдерди рд╣ाрд╕िрд▓ рдирд╣ी рд╣ो рдкा рд░рд╣ा рдеा। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕्рдЯैрдлрд░्рдб рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди (1942) рдХो рднाрд░рдд рднेрдЬा рдЬिрд╕рд╕े рдХी рднाрд░рддीрдп рд░ाрдЬрдиिрддिрдХ рджрд▓ों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ो рд╕рдХे рдФрд░ рдм्рд░िрдЯेрди рдкूрд░ी рдордЬрдмूрддी рд╕े рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд▓реЬ рд╕рдХे। рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдиे рднाрд░рдд рдФрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд╕ाрдордиे рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд░рдЦा рдХी рдж्рд╡िрддीрдпा рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдоें рдЕрдЧрд░ рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдЧ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХा рд╕ाрде рджे рддो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рднाрд░рдд рдХो рдЖрдЬाрдж рдХрд░ рджेंрдЧे рд▓ेрдХिрди рднाрд░рдд рд╕рд╣рдордд рдирд╣ी рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдХ्рд░िрдк्рд╕ рдоिрд╢рди рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा।
1945 рдоें рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЧрдпा рд▓ेрдХिрди рдм्рд░िрдЯेрди рдХी рд╣ाрд▓рдд рдмрд╣ुрдд рд╣ी реЩрд░ाрдм рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕े рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рдХो рдмрдЪा рдкाрдиा рдоुрд╕्рдХिрд▓ рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдФрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рднाрд░рдд рдХो рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдХрд░рдиे рдХे рдЗрд░ाрджे рд╕े рдХैрдмिрдиेрдЯ рдоिрд╢рди рдХो 1946 рдИ. рдоें рднाрд░рдд рднेрдЬा। рдЕंрддрддः рднाрд░рдд 15 рдЕрдЧрд╕्рдд 1947 рдХो рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╡िрднाрдЬрди рдХे рд╕ाрде рдЖрдЬाрдж рд╣ो рдЧрдпा।
рднाрд░ीрддрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдиाрд░ा
1. рдЬрдп рд╣िрди्рдж --------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
2. рдХрд░ рдордд рджो ---------- рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓
3. рджिрд▓्рд▓ी рдЪрд▓ो ---------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
4 рдЗंрдХрд▓ाрдм рдЬिंрджाрдмाрдж ---------- рднрдЧрдд рд╕िंрд╣
5 рдХрд░ो рдпा рдорд░ो ------- рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी
6. рдкूрд░्рдг рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп ----------- рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
7 рдЖрд░ाрдо рд╣рд░ाрдо рд╣ै ----------- рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
8 рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рд╡ाрдж рдХा рдиाрд╢ рд╣ो ------------------- Bhagat singh
9 рддुрдо рдоुрдЭे рдЦूрди рджो рдоै рддुрдЭे рдЖрдЬाрджी рджूंрдЧा ----------- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕
10 рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рд╣рдоाрд░ा рдЬрди्рдо рд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै ----------рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ
резрез. рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рд╡ाрдкрд╕ рдЬाрдУ ------------------- Lala lajpat rai
12. рд╕рд░рдлрд░ोрд╕ी рдХी рддрдорди्рдиा рдЕрдм рд╣рдоाрд░े рджिрд▓ рдоें рд╣ै -------рд░ाрдо рдк्рд░рд╕ाрдж рдмिрд╕्рдоिрд▓
13 рд╣ु рд▓ीрд╡्рд╕ рдЗрдл рдЗंрдбिрдпा рдбाрдЗрдЬ рдЬрд╡ाрд╣рд░ рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू
14 рд╕ाрд░े рдЬрд╣ाँ рд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рд╣рдоाрд░ा --------------- Iqbal
рдк्рд░рдоुрдЦ рдХिрд╕ाрди рдЖंрджोрд▓рди
рдЦेреЬा рдЖंрджोрд▓рди (1918 ) -- рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдЦेреЬा рдЬिрд▓े рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕ुрдЦा рдкреЬ рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЦेреЬा рдХे рдХिрд╕ाрди рдЧांрдзीрдЬी рддрдеा рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХрд░ рдирд╣ी рджेрдиे рдХा рдЕрднिрдпाрди рдЪрд▓ाрдпा।
рдмाрд░рджोрд▓ी рдЖंрджोрд▓рди (1928 ) -- рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा 1927 рдоें рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдмाрд░рджोрд▓ी рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдкрд░ рдХрд░ рдмреЭा рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ी рдХे рдЪрд▓рддे рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдХिрд╕ाрди рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдпा। рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдмाрдж рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХो рд╕рд░рджाрд░ рдХी рдЙрдкाрдзि рдмाрд░рджोрд▓ी рдХे рдорд╣िрд▓ाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдпी।
рдмंрдЧाрд▓ рдХा рдиिрд▓ рдЖंрджोрд▓рди - рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдмंрдЧाрд▓ рдоें рдХिрд╕ाрдиो рдХे рд╢ोрд╕рди рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдеा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди 1859 -60 рдоें рдЪрд▓ा। рдорд╢рд╣ूрд░ рдиाрдЯрдХрдХाрд░ рджीрдирдмंрдзु рдоिрдд्рд░ рдХे рдиाрдЯрдХ "рдиिрд▓ рджрд░्рдкрдг " рдоें рдЗрд╕े рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╕ाрд░ांрд╢ (Summary)
- 1857 рдХे рд╕िрдкाрд╣ी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рдкрд╣рд▓ी рд▓реЬाрдИ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
- рдоंрдЧрд▓ рдкाрдг्рдбेрдп 24 рдоाрд░्рдЪ 1857 рдХो рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рджिрдпा рдеा।
- рдмंрдЧाрд▓ рдХा рдиिрд▓ рдЖंрджोрд▓рди 1859 -60 рдоें рд╣ुрдЖ рдеा
- рдиाрдЯрдХ "рдиिрд▓ рджрд░्рдкрдг " рджीрдирдмंрдзु рдоिрдд्рд░ рдХी рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╣ै рдЬो рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдиिрд▓ рдЖंрджोрд▓рди рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╣ै
- рдмिрд╣ाрд░ рдХा рдЪंрдкाрд░рдг рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ 1917 рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╣ुрдЖ
- рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХा рдЦेреЬा рдЖंрджोрд▓рди 1918 рдоें рдмрд▓्рд▓рдн рднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╣ुрдЖ
- рдХेрд░рд▓ рдХे рдоोрдкрд▓ा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ 1921 рдоें рд╣ुрдЖ рдеा
- рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рд╡ाрд░рджोрд▓ी рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ 1928 рдоें рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा
- рд╣्рд╡िрдЯрд▓े рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1929 рдоें рд╣ुрдИ рдеी
- рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 28 рджिрд╕ंрдмрд░ 1885 рдХो рд╣ुрдИ
- рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдХो рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рдХी рдЙрдкाрдзि рджी рдЧрдпी рдеी
- рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдХो рднाрд░рддीрдп рдЕрд╢ांрддि рдХा рдЬрдирдХ рдоाрдирддे рдеे
- рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдХो рдкंрдЬाрдм рдХेрд╕рд░ी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै
- рдмिрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рдкाрд▓ рдиे 1901 рдоें рди्рдпू рдЗंрдбिрдпा рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╢ुрд░ू рдХिрдпा
- рд╡рди्рджे рдоाрддрд░рдо рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди 1906 рдоें рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖ рдФрд░ рдмिрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рдкाрд▓ рдХे рд╕ंрдкाрджрди рдоें рд╣ुрдЖ рдеा
- рдЪрд░्рдЪिрдд рд▓ेрдЦ "рди्рдпू рд▓ैрдо्рдк्рд╕ рдлॉрд░ рдУрд▓्рдб (1893 -94 ) рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖ рдиे рдХिрдпा
- 1909 рдПрдХ्рдЯ рдХो рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзाрд░ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै
- рдоाрд░्рд▓े рдоिंрдЯो рд╕ुрдзाрд░ рдлुрдЯ рдбाрд▓ो рдФрд░ рд╢ाрд╕рди рдХрд░ो рдХी рдиीрддि рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा
- рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓рдЦрдирдК рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди (1916 ) рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдмीрдЪ рд╕рдордЭौрддा рд╣ुрдЖ
- рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1916 рдоें рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдиे рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी
- рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1916 рдоें рдПрдиी рдмेрд╕ेंрдЯ рдиे рд╣ोрдо рд░ूрд▓ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी
- рднाрд░рдд рдоें рд░ोрд▓ेрдЯ рдПрдХ्рдЯ 19 рдоाрд░्рдЪ 1919 рдХो рд▓ाрдЧु рдХिрдпा рдЧрдпा
- 13 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1919 рдХो рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдоें рдЬрд▓िрдпाрд╡ाрд▓ा рдмाрдЧ рд╣рдд्рдпाрдХांрдб рд╣ुрдЖ рдеा
- рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди 01 рдЕрдЧрд╕्рдд 1920 рдХो рд╢ुрд░ू рдХिрдпा
- рдЪौрд░ी рдЪौрд░ा рдХांрдб 05 реЮрд░рд╡рд░ी 1922 рдХो рд╣ुрдЖ
- рдЪौрд░ी рдЪौрд░ा рдХांрдб рдХे рдХाрд░рдг рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди рд╕्рдердЧिрдд рдХрд░ рджिрдпा
- рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдмाрд░ рдЪुрдиे рдЧрдП (рдмेрд▓рдЧाрдо рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди 1924 )
- рдХाрдХोрд░ी рдХांрдб 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1925 рдХो рд╣ुрдЖ рдеा
- рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди(рд╡ाрдЗрдЯ рдоैрди рдХрдоीрд╢рди ) 03 реЮрд░рд╡рд░ी 1928 рдХो рднाрд░рдд рдЖрдпा
- рд▓ाрд▓ा рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ाрдп рдХी рдоृрдд्рдпु 30 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1928 рдХो рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди рдХे рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рд╣ुрдИ
- 17 рджिрд╕ंрдмрд░ 1928 рдХो рд╕ॉрдг्рдбрд░्рд╕ рдХी рд╣рдд्рдпा рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдиे рд▓ाрд╣ौрд░ рдоें рдХрд░ рджिрдпा
- рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдФрд░ рдмुрдХрдЯेрд╢्рд╡рд░ рджрдд्рдд рдиे 08 рдЕрдк्рд░ैрд▓ 1929 рдХो рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕ेрдл्рдЯी рдмिрд▓ рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрд╕ेंрдмрд▓ी рдоें рдмрдо рдлेрдХा
- рдЧांрдзीрдЬी рдХा рдбांрдбी рдпाрдд्рд░ा 12 рдоाрд░्рдЪ 1930 рдХो рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ
- 08 рдоाрд░्рдЪ 1931 рдХो рдЧांрдзी -рдЗрд░рд╡िрди рд╕рдордЭौрддा рд╣ुрдЖ
- рдк्рд░рдердо рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 12 рдирд╡ंрдмрд░ 1930 рдХो рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ
- рдж्рд╡िрддीрдп рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 07 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1931 рдХो рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдоें рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХी рдУрд░ рд╕े рдЧांрдзी рдЬी рднाрдЧ рд▓िрдП
- рддृрддीрдп рдЧोрд▓рдоेрдЬ рд╕рдо्рдоेрд▓рди 17 рдирд╡ंрдмрд░ 1932 рдХो рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ
- 23 рдоाрд░्рдЪ 1931 рдХो рд╕ुрдЦрджेрд╡ , рд░ाрдЬрдЧुрд░ु рдФрд░ рднрдЧрдд рд╕िंрд╣ рдХो рдлांрд╕ी рджी рдЧрдпी
- рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди 1930 рдоें рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ
- рд╕ुрднाрд╖ рдЪрди्рдж्рд░ рдмोрд╕ рдиे 01 рдордИ 1939 рдХो рдлॉрд░рд╡рд░्рдб рдм्рд▓ॉрдХ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा
- рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рд▓ाрд╣ौрд░ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди (1940 ) рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдиे рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рджेрд╢ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдХी рдоांрдЧ рд░рдЦी
- 09 рдЕрдЧрд╕्рдд 1942 рдХो рднाрд░рдд рдЫोрдбो рдЖंрджोрд▓рди рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ
- рдХैрдмिрдиेрдЯ рдоिрд╢рди 1946 рдоें рднाрд░рдд рдЕाрдпा
- 15 рдЕрдЧрд╕्рдд 1947 рдХो рднाрд░рдд рд╕्рд╡рдд्рд░ंрдд рд╣ो рдЧрдпा
рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдмрд╣ुрд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рдк्рд░рд╢्рдиोрдд्рддрд░ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें
Kaabil a tarif (k)
ReplyDeleteBetter
ReplyDeleteThanks for this very nice
ReplyDelete